Dây thìa canh: Công dụng, liều dùng, độc tính và những lưu ý.

Dây thìa canh là thảo dược quý thường dùng để điều trị bệnh tiểu đường và một số bệnh liên quan. Tác dụng của thìa canh đã được các nhà khoa học trong nước và thế giới chứng minh, công nhận nhận. Vậy làm thế nào để sử dụng loại thảo dược này hiệu quả, liều dùng ra sao?

Dây thìa canh là gì?

Dây thìa canh có tên khoa học là Gymnema sylvestre. Dân gian thường gọi dược liệu này bằng những cái tên khác như dây muôi, lõa ti…

Dây thìa canh là cây thuốc quen thuộc với người Việt, thường được ứng dụng trong điều trị bệnh tiểu đường, và nhiều bệnh lý thường gặp khác.

Đặc điểm cây thìa canh

Thìa canh là cây dạng dây, thân gỗ, rất nhỏ nhưng tuổi thọ khá cao. Loài cây này thường mọc thành từng bụi đan xen vào nhau, cao khoảng 6-10m có nhựa mủ màu trắng.

Thân được chia thành các lóng dài từ 8-12cm, có lỗ bì thưa, đường kính khoảng 3mm. Lá hình bầu dục, dạng trứng lộn ngược, dài 6-7cm, rộng 2,5-5cm, đầu lá nhọn, có mũi, mặt dưới có các gân phụ khoảng 4-6 cặp, khi khô lá sẽ nhăn lại.

Cây thìa canh thường ra hoa vàng tháng 7 và đậu quả vào tháng 8. Hoa nhỏ, màu vàng, mọc thành xim dạng tán ở dưới nách lá nhìn rất đẹp mắt. Quả thìa canh dài khoảng 5,5 cm, nửa dưới rộng hơn. Khi chín chúng sẽ rụng xuống và tách đôi giống 2 chiếc thìa. Chính vì vậy người ta mới gọi nó là dây thìa canh hay cây muôi.

Nơi phân bố

Thảo dược này được tìm thấy đầu tiên tại Ấn Độ. Chúng chủ yếu tập trung phân bố tại thung lũng Portacot miền Trung Nam Ấn Độ. Ngoài ra còn phân bố tại một số nước khác như Trung Quốc, Việt Nam, Indonesia.

Tại Việt Nam, dây thìa canh lần đầu được TS Trần Văn Ơn tìm thấy vào năm 2006 tại một số tỉnh miền Bắc như: Hải Phòng, Hải Dương, Ninh Bình, Thanh Hóa. Hiện nay, loài cây này đã được quy hoạch và trồng thành vùng tại Thái Nguyên, Nam Định.

Thu hoạch và chế biến

Khác với các thảo dược khác, cây thìa canh có thể thu hoạch vào bất cứ thời điểm nào trong năm. Tất cả các bộ phận của cây bao gồm: thân, rễ, lá, hoa, quả đều có công dụng tuyệt vời cho sức khỏe. Người bệnh có thể sử dụng cây thìa canh tươi hoặc khô đều được.

Phân loại

Dựa trên tiêu chí về lá người ta chia cây thìa canh thành 2 loại:

• Cây thìa canh lá to: Loại cây này có đặc điểm là lá to, nhựa cây màu vàng đậm đẹp mắt, vị ngọt của cây khi nếm cảm nhận rõ hơn.
• Cây thìa canh lá nhỏ: Lá của loại thìa canh này nhỏ hơn lợi thìa canh lá to, nhựa cây màu trắng hoặc ngả vàng. Khi nếm vị ngọt của cây sẽ nhanh hết hơn.
• Theo nghiên cứu thì cây thìa canh lá to sẽ có công dụng chữa bệnh tốt hơn thìa canh lá nhỏ.

Dựa theo trạng thái người ta cũng chia thành 2 loại:

• Dây thìa canh tươi: Là loại thìa canh mới thu hoạch vẫn còn tươi và chưa qua sơ chế
• Dây thìa canh khô: Là loại thìa canh đã được phơi hoặc sấy khô sau thu hoạch.
• Theo nghiên cứu cả 2 loại này đều có công dụng tương đương nhau, vì thể người bệnh có thể sử dụng cả hai đều được

Thành phần hóa học của dây thìa canh

Thành phần chính của cây thìa canh là hoạt chất GS4 (tên đầy đủ là Gymnema Sylvestre) được tổ hợp từ nhiều acid gymnemic.

Hoạt chất này có tác dụng sản sinh tế bào Beta của tuyến tụy nhờ đó tăng khả năng sản sinh insulin, tăng hoạt lực cho insulin, giúp cơ thể cân bằng được lượng đường huyết trong cơ thể.

Ngoài ra hoạt chất này còn có tác dụng ngăn chặn không cho đường hấp thụ từ ruột vào máu đồng thời ức chế gan tái tạo glucose, kích thích sản sinh các enzyme tiêu thụ lượng đường tại các mô cơ, giúp giảm đường huyết hiệu quả.

Ngoài ra, cây thìa canh còn chứa các thành phần hóa học quan trọng khác như:

• Flavonoid,
• Anthraquinone,
• Hentriacontane,
• Pentatriacontane,
• α và β- chlorophylls,
• Phytin,
• Resins,
• D-quercitol,
• Acid tartaric,
• Acid formic,
• Acid butyric,
• Lupeol,…

Dây thìa canh có tác dụng gì?

Nhờ các hoạt chất dồi dào dây thìa canh trở thành một trong những thảo dược có công dụng tuyệt cho sức khỏe.

Dây thìa canh chữa tiểu đường

Acid gymnemic trong dây thìa canh đóng vai trò kích thích tuyến tụy tăng tiết insulin để kiểm soát và cân bằng lượng đường trong máu,

Hoạt chất này còn tăng tiết tế bào β của tuyến tụy, tăng hoạt lực cho các insulin để giúp cơ thể có khả năng thiết lập sự cân bằng đường huyết tự nhiên.

Cũng nhờ các Acid gymnemic làm giảm hoạt tính của enzym trong tái tạo đường và biến đối thể trạng ở gan trong giai đoạn tăng đường huyết mà cơ thể có thể kiểm soát được đường huyết ở mức an toàn.

Ngoài công dùng hạ đường huyết, thảo dược này còn có khả năng ổn định và duy trì lượng đường trong máu ở mức cho phép trong một thời gian dài. Rất nhiều nghiên cứu khoa học đã chỉ ra chỉ sau từ 3- 6 tháng sử dụng dây thìa canh, chỉ số Hba1c của người bệnh giảm rõ rệt và được duy trì ổn định.

Hỗ trợ làm giảm lượng Cholesterol trong cơ thể

Bên cạnh công dụng hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường, dây thìa canh còn khá nổi tiếng với vai trò giảm Cholesterol.

Theo các nhà khoa học chính thành phần Gymnemic trong cây thìa canh có tác dụng chuyển hóa lipid và bài tiết Cholesterol khá tốt. Nhờ đó giúp cơ thể giảm được lượng mỡ thừa, hạn chế nguy cơ mắc các bệnh về tim mạch, huyết áp, tai biến mạch máu não,…

Hỗ trợ giảm cân

Nhờ công dụng chuyển hóa lipid, đào thải các cholesterol xấu và lượng mỡ thừa trong cơ thể của hoạt chất GS4 mà dây thìa canh còn có tác dụng giảm cân khá hiệu quả. Trên thực tế đã có rất nhiều người sử dụng dây thìa canh để kiểm soát cân nặng của mình và kết quả sau sử dụng khá khả quan.

Giảm lipid trong máu

Không chỉ giảm cholesterol, các hoạt chất của cây thài cay còn giúp chuyển hóa và đào thải lipid trong máu rất nhanh. Nhờ đó chúng có khả năng ngăn ngừa tình tình trạng xơ vữa động mạch, tai biến hiệu quả.

Một số công dụng khác

• Ngoài các công dụng trên, cây thìa canh còn có những tác dụng sau:
• Hỗ trợ hoạt động của hệ tiêu hóa
• Chống độc, dùng để điều trị khi bị rắn cắn.
• Hỗ trợ cải thiện tình trạng đau nhức tại các khớp xương, tê bại tay chân
• Cải thiện tình trạng viêm mạch máu hiệu quả.
• Giúp làm mất vị ngọt hoặc vị đắng trong một vài giờ

Cách dùng dây thìa canh chữa bệnh

Dây thìa canh thường được dùng để giải độc rắn cắn, trị bệnh tiểu đường, cải thiện hoạt động của hệ tiêu hóa,… Tùy vào mục đích mà người ta sẽ có những cách dùng dây thìa canh tương ứng. Dưới đây là một vài cách phổ biến, được nhiều áp dụng và cho hiệu quả cao.

Dùng dạng hãm chữa bệnh tiểu đường

Cách làm này rất tiện lợi, dễ sử dụng thích hợp với những người có công việc bận rộn, không có thời gian đun nấu. Tuy nhiên bạn sẽ phải chờ ít nhất khoảng 30 phút để các hoạt chất trong dây thìa canh ngấm vào nước.

Nguyên liệu:

• Bình giữ nhiệt hoặc tích pha trà
• 1 lít nước ôi
• 50g dây thìa canh khô

Cách thực hiện:

• Bước 1: Đem dây thìa canh khô đi rửa sạch, để ráo nước rồi cho vào bình chế khoảng 200ml nước sôi rồi đổ nước đi.
• Bước 2: Chế tiếp 800ml nước sôi vào bình rồi đật kín, chờ khoảng 30-40 phút rồi rót lấy nước dùng.
• Bước 3: Người dùng chia ra uống làm 3 lần trên ngày tốt nhất là uống sau khi ăn 30 phút.

Dùng dạng sắc chữa bệnh tiểu đường và các bệnh về máu

Cách làm này khá đơn giản, dễ thực hiện, thích hợp cho mọi đối tượng.

Thường được dùng để điều trị các bệnh về tiểu đường như: hạ đường huyết, ổn định lượng đường trong máu, hoặc dùng giải độc cho cơ thể. Khi dùng cây thìa canh để sắc thuốc uống, bạn có thể dùng đơn lẻ hoặc phối hợp với các vị thuốc khác.

• Cách 1: Chuẩn bị từ 1-6g thìa canh khô. Sau khi rửa sạch thì cho vào nồi đất đun sôi với 1 lít nước. Chờ nước sôi khoảng 15 phút thì tắt bếp, chắt nước để nguội rồi uống. Chú ý nên dùng sau bữa ăn để vừa đạt hiệu quả hạ đường huyết vừa tránh đau đầu, chóng mặt.
• Cách 2: Bạn có thể kết hợp cây thìa canh với cây xạ đen để tăng hiệu quả điều trị bệnh. Chuẩn bị 20g cây thìa canh khô, 50g cây xạ đen đem rửa sạch với nước, để cho ráo nước rồi cho vào ấm. Thêm khoảng 1,5 – 2 lít nước vào ấm rồi đun sôi với lửa nhỏ khoảng 30 phút. Dùng nước thuốc này uống hàng ngày, nhưng tốt nhất là nên uống sau khi ăn 10 phút.

Ngoài ra bạn còn có thể kết hợp dây thìa canh với cây Nở theo liều lượng khuyến cáo của bác sĩ để nâng cao hiệu quả điều trị. Nước sắc của các bài thuốc này có mùi thơm, dễ uống. Tuy nhiên người bệnh không nên cố lạm dụng vì có thể gây ra những tác dụng phụ không mong muốn.

Dùng dạng đắp chữa rắn cắn

Ngoài ra nếu bị các vết thương hở, bị rắn cắn người bệnh cũng có thể dùng cây thìa canh để giải độc, trị thương.

Nguyên liệu:

• 6-10 lá dây thìa canh

Cách thực hiện:

• Bước 1: Đem lá thìa canh đi rửa sạch sau đó giã nát.
• Bước 2: Dùng dược liệu trên đắp trực tiếp nên vết thương để điều trị

Những lưu ý khi dùng dây thìa canh

Cây thìa canh có nhiều công dụng, tuy nhiên trong quá trình sử dụng người bệnh cần lưu ý các vấn đề sau:

Những ai nên dùng

Những đối tượng dưới đây có thể sử dụng cây thìa canh để điều trị các bệnh liên quan:

• Những bệnh nhân đang bị tiểu đường
• Những người đã bị tiểu đường nhưng đang có dấu hiệu tăng đường huyết trở lại sau một thời gian
• Người bị huyết áp cao khó kiểm soát
• Người béo phì đang cần giảm cân
• Người bị ngộ độc, bị rắn cắn cần sử dụng cây thìa canh để thải độc tố

Những ai không nên dùng dây thìa canh

Bên cạnh những đối tượng nên sử dụng thì cũng có những người không nên dùng thìa canh vì có thể gây ra tác dụng phụ không mong muốn

• Tuy hiện nay vẫn chưa có nghiên cứu nào chỉ ra thìa canh có độc nhưng nếu đang mang bầu hoặc cho con bú thì tốt nhất không nên dùng thảo dược này để đảm bảo an toàn cho mẹ và bé.
• Ngoài bà bầu thì trẻ nhỏ dưới 16 tuổi cũng không nên dùng thảo dược này.
• Người đang bị ngoài phân lỏng cũng nên dừng sử dụng thìa canh vì có thể khiến tình trạng đi ngoài trở nên nặng hơn.

Tác dụng phụ hiếm gặp

• Một số trường hợp có ghi nhận sau khi dùng cây thìa canh xong thì thấy mệt mỏi, chóng mặt, đau đầu. Hiện tượng này xảy ra do sử dụng quá liều khiến đường trong máu hạ đột ngột, hoặc do dùng khi còn đói.
• Trường hợp khác ghi nhận dùng cây thìa canh xong có thể gây đầy bụng. Lý giải cho điều này chính là bệnh nhân đã dùng nước sắc qua đêm, khiến vi khuẩn tấn công vào nước. Vì vậy các chuyên gia khuyến cáo là nên dùng nước sắc trong ngày, tránh bị thiu hoặc biến chất.

Không phải cứ là dây thìa canh là có tác dụng

Dù cây thìa canh có nhiều công dụng tuyệt vời trong điều trị các bệnh liên quan. Tuy nhiên không phải dược chất của loài cây này sẽ phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố:

• Hình thức nuôi trồng tự phát, không tuân theo quy trình kỹ thuật thường có chất lượng thấp.
• Việc sử dụng phân bón hóa học hoặc thuốc trừ sâu trong quá trình nuôi trồng, chế biến cũng có thể khiến hàm lượng dược tính trong loài thảo dược này giảm sút đáng kể.
• Ngoài ra chất lượng dây thìa canh còn phụ thuộc vào thổ nhưỡng, quá trình chăm sóc, thu hoạch và chế biến thành phẩm
• Đặc biệt theo các chuyên gia bộ phận dược tính tốt nhất ở dây thìa canh chính là phần lá rồi đến cành bánh tẻ.

Giá dây thìa canh bao nhiêu?

Ngoài thìa canh dạng khô và dạng tươi thì trên thị trường hiện còn có rất nhiều chế phẩm khác như: dây thìa canh dạng túi lọc, dạng viên, dạng thực phẩm chức năng,…

Theo khảo sát trên thị trường hiện nay thì tùy mức giá bán sẽ giao động tùy vào từng loại dây thìa canh:

• Đối với dạng tươi thì có giá bán khoảng 35,000đ/ 1kg
• Đối với dạng khô thì chúng sẽ có giá nhỉnh hơn một chút khoảng 120,000-140,000đ/ 1kg
• Đối với chế phẩm trà thì giá khoảng 40,000đ/ 1 hộp 20gr tương đương với 20 gói. Tính ra người dùng phải mất cả triệu đồng để mua được 1 kg cây thìa canh.

Mua dây thìa canh ở đâu

Do nhu cầu sử dụng dây thìa canh của người dân ngày càng nhiều nên hiện có rất nhiều đơn vị cung cấp loại thảo dược này. Tuy nhiên thật giả lẫn lộn. Vì vậy khi có nhu cầu sử dụng, bạn cần chọn lọc kỹ càng. Dưới đây là một số địa chỉ mà bạn có thể tham khảo mua thảo dược này.

• Vietfarm có trụ sở tại 48 Tố Hữu, Nam Từ Liêm, TP Hà Nội. SĐT: 096171466.
• Công ty cổ phần trà thảo dược Trường Xuân, văn phòng đại diện tại phòng 310, nhà 7, tập thể đại học Thủy Lợi, Hà Nội.
• Học viện quân y, tại số 104 đường Phùng Hưng, Phường Phúc La, quận Hà Đông, Hà Nội.
• Công Ty cổ phần Nam Dược, tại 51 Trương Công Giai, Dịch Vọng Hậu, Cầu Giấy, Hà Nội.
• Học viện Nông Nghiệp Việt Nam, tại thị trấn Trâu Quỳ, huyện Gia Lâm, Hà Nội.

Là thảo dược có nhiều công dụng điều trị bệnh. Tuy nhiên trong quá trình sử dụng người bệnh cần tuân thủ theo hướng dẫn của bác sĩ về liều dùng, thời gian sử dụng để đảm bảo hiệu quả tốt nhất. Trong trường hợp cơ thể có những biểu hiện lạ cần đi gặp các chuyên gia sớm để được giải đáp kịp thời.